Αμέτρητα είναι τα ονόματα, ή «Θεοτοκωνύμια» όπως λέγονται, που έχει δώσει ο λαός στην Παναγία.
Μέχρι στιγμής υπολογίζεται ...
πως ξεπερνούν τα 500. Άλλα βγαλμένα από ύμνους, άλλα από τον τόπο που βρίσκεται κάποιος Ναός ή Μοναστήρι κι άλλα εξαιτίας του τρόπου που έχει αγιογραφηθεί.
πως ξεπερνούν τα 500. Άλλα βγαλμένα από ύμνους, άλλα από τον τόπο που βρίσκεται κάποιος Ναός ή Μοναστήρι κι άλλα εξαιτίας του τρόπου που έχει αγιογραφηθεί.
«Η ονοματοδοσία γίνεται συνήθως ανάλογα με τον τόπο ή τον τρόπο που έχει γίνει η εικονογράφηση», λέει ο διδάκτωρ Θεολογίας Α. Καριώτογλου.
Μητέρα, προστάτιδα, τιμώμενη, ιερό πρόσωπο. Η Παναγία κατέχει πρωταρχική θέση στην τιμή και στον σεβασμό των χριστιανών σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Της έχουν αφιερώσει μεγαλοπρεπείς εκκλησίες και ταπεινά ξωκλήσια. Την αποκαλούν Θεοτόκο, αλλά της έχουν δώσει και πολυάριθμα προσωνύμια, όπως διαβάσαμε στο dogma.gr
Σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, είτε νησιωτική είτε ηπειρωτική, απαντώνται εφευρετικά και παράξενα ονόματα της Παναγίας.
Ο διδάκτωρ Θεολογίας κ. Αλέξανδρος Καριώτογλου, ο οποίος διδάσκει ως επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας, δίνει την επιστημονική διάσταση για την πληθώρα των ονομάτων.
«Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι με τους οποίους εκφράζονται τα ονόματα της Παναγίας. Ανάλογα με τον τόπο ή ανάλογα με τον τρόπο που έχει γίνει η εικονογράφηση». Οπως συμπληρώνει ο κ. Καριώτογλου, «μπορεί να υπάρχει και ένας τρίτος τρόπος ονοματοδοσίας, ανάλογα με τη σχέση του Χριστού με την Παναγία».
Ο κ. Καριώτογλου επισημαίνει συγκεκριμένα: «Εκτός από την Παναγία τη Γλυκοφιλούσα, που ο Χριστός αγγίζει το μάγουλο της μητέρας του, σε όλες τις άλλες παραστάσεις υπάρχει μια σχετική απόσταση, η οποία συμβολίζει την ισορροπημένη σχέση που πρέπει να έχει η μητέρα με το παιδί».
Μπορεί, βέβαια, η Θεομήτωρ να έχει εκατοντάδες χαρακτηρισμούς, όμως σε κάθε ναό, μέσα στο ιερό, υπάρχει πάντα η Παναγία η Πλατυτέρα των Ουρανών, όπου «απεικονίζεται με τα χέρια ανοιχτά και στη μέση της βρίσκεται η μορφή του Χριστού», σημειώνει ο κ. Καριώτογλου.
Από τις πιο γνωστές Παναγίες, που πήραν το όνομά τους ανάλογα με τη γεωγραφική θέση ή την τοποθεσία που βρίσκονται οι αντίστοιχες εκκλησίες, είναι οι εξής: η Παναγία η Κανάλα στην Κύθνο, η Παναγία Σουμελά, η Παναγία η Λιμνιά στη Λίμνη Ευβοίας, η Παναγία Κύκκου στην Κύπρο, η Παναγία η Ιεροσολυμίτισσα, η Παναγία η Αγιασώτισσα στην Αγιάσο και η Παναγία η Φοδελιώτισσα στο Φόδελε του Ηρακλείου Κρήτης.
Υπάρχουν, όμως, και άλλοι χαρακτηρισμοί που προσδιορίζουν το σημείο όπου βρίσκεται χτισμένος ο ναός, όπως: Παναγία Σπηλιανή, που βρίσκεται στο Πυθαγόρειο Σάμου αλλά και στη Νίσυρο, Παναγία Γκρεμιώτισσα που βρίσκεται στην Ιο, Παναγία Σαραντασκαλιώτισσα στον Μαραθόκαμπο Σάμου, Παναγία Θαλασσινή στην Ανδρο, που είναι χτισμένη σε βράχο μέσα στη θάλασσα, Παναγία η Κρεμαστή στην Ηλεία όπου η Μονή κρέμεται από έναν βράχο.
Τα προσωνύμια της Παναγίας, όμως, της αποδίδονται και ανάλογα με τον τρόπο που είναι ζωγραφισμένη η εικόνα της.
Οπως υπενθυμίζει ο κ. Καριώτογλου, η Παναγία αποκαλείται και Γλυκοφιλούσα, Ελεούσα, Βρεφοκρατούσα, Μεγαλομάτα, Θρηνούσα, Δεξιά ακόμα και Τριχερούσα. Η εικόνα της Παναγίας της Τριχερούσας βρίσκεται στη Μονή Χιλανδαρίου στο Αγιον Ορος.
Η απεικόνιση της Παναγίας με τρία χέρια αποδίδεται στην εξής ιστορία: «Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός κρατώντας το κομμένο δεξί του χέρι, το οποίο του κόπηκε από τους εικονομάχους, παρακάλεσε την Παναγία να μη μείνει ανάπηρος. Χάρη σε θαύμα της Παναγίας συγκολλήθηκε το άκρο και εκείνος της αφιέρωσε ασημένιο ανάθημα σε σχήμα χεριού. Η θέση του στη συγκεκριμένη εικόνα το κάνει να φαίνεται σαν ένα τρίτο χέρι της Παναγίας».
Ακόμη μία εκδοχή για την απόδοση ενός προσωνυμίου στη Θεοτόκο είναι ο συσχετισμός της με γεγονότα ή φυσικά φαινόμενα.
Μια πολύ γνωστή Παναγία είναι η Φιδούσα (ή κατ” άλλους Φιδιώτισσα) στην Κεφαλονιά. Κάθε χρόνο, κοντά στον Δεκαπενταύγουστο, στο χωριό Μαρκόπουλο της Κεφαλονιάς εμφανίζονται και κυκλοφορούν στις εικόνες των ναών του χωριού μικρά και ακίνδυνα φίδια.
Επίσης, στη Σάμο υπάρχει το μοναστήρι της Παναγίας της Βροντιανής, που ονομάστηκε έτσι γιατί στο υψόμετρο που βρίσκεται φυσάει δυνατός άνεμος ο οποίος βροντάει.
Η Θαλασσομαχούσα
Ακόμη, στη Ζάκυνθο, στη Μονή Στροφάδων, βρίσκεται η εικόνα της Παναγίας της Θαλασσομαχούσας. Σύμφωνα με την παράδοση, η εικόνα, που κάποτε εκλάπη, πάλεψε με τα κύματα και έφτασε στο Μοναστήρι χωρίς να καταστραφεί στη θάλασσα.
Σε άλλες περιπτώσεις η Παναγία ονομάζεται ανάλογα με την ημερομηνία που γιορτάζει. Ετσι, στη Σαντορίνη απαντάται η Παναγία η Τριτιανή που γιορτάζει την τρίτη ημέρα του Πάσχα και στη Σίφνο η Παναγία η Δεκαπεντούσα, που γιορτάζει το Δεκαπενταύγουστο.
«Η ύπαρξη αυτής της πλούσιας ονοματολογίας δεν σημαίνει απλώς μια συναισθηματική σχέση του λαού με την Παναγία, αλλά κυρίως το γεγονός ότι μέσα από αυτόν τον πλούτο των ονομάτων επισημαινόταν η σημασία του προσώπου για τη Σωτηρία του κόσμου: η Μαρία έγινε το σκεύος εκλογής για να γίνει ο Θεός άνθρωπος και να διασωθεί το ανθρώπινο γένος και ο κόσμος από τη φθορά του θανάτου.
Αλλωστε, και η γιορτή της Κοίμησης αυτό ακριβώς συμβολίζει, την καταπάτηση του Θανάτου. Γι αυτό και τιμάται ως το Πάσχα του καλοκαιριού», καταλήγει ο κ. Καριώτογλου.
Πριν από μερικά χρόνια οι μαθητές του 3ου Γυμνάσιου Κερατσινίου, με επιβλέπουσα την καθηγήτρια τους κα Γαρεφαλάκη Μαρία προσπάθησαν να συγκεντρώσουν όσα το δυνατόν περισσότερα από τα ονόματα που έχει χαρίσει στην Παναγία η λαϊκή πίστη και παράδοση.
Το αποτέλεσμα είναι αν μη τι άλλο εντυπωσιακό.
1 Αγγελόκτιστος
2 Αγία Σκέπη
3 Αγιάσσου
4 Αγιοδεκτινή
5 Αγιοηλιώτισσα
6 Αγιολούσαινα
7 Αγίου όρους
8 Αγνή
9 Αγριδιώτισσα
10 Αγριλιώτισσα
11 Αειμακάριστος
12 Αειμεσιτεύουσα
13 Αθηνιώτισσα
14 Αιγύπτια
15 Αιματούσα
16 Αιμίαλου
17 Αιρκώτισσα
18 Ακαθή
19 Ακατάβλητος
20 Ακατάφλεκτη
21 Ακήραση
22 Ακρωτηριανή
23 Αλανιώτισσα
24 Αλεξανδριανή
25 Αλεξίου Κομνηνού
26 Αλεπινή
27 Αληθινή
28 Αλλοιώτισσα
29 Αλόχη
30 Αματίτση
31 Αμεμπτος
32 Αμετάθετος
33 Αμολιανή
34 Αμόλυντος
35 Αμπελακίων
36 Αμπελοκήπισσα
37 Αμωμη
38 Ανασσα
39 Αναφωνήτρια
40 Αντινίτισσα
41 Αντιφωνήτρια
42 Ανωμερίτισσα
43 Αξιον Εστί
44 Απείρανδρος
45 Απειρόγαμος
46 Απρόσιτος
47 Αρακιώτισσα
48 Αράπισσα
49 Αρβανίτισσα
50 Αρειας
51 Αρμενοκρατούσα
52 Αρσανά
53 Αρτάκης
54 Αρχαγγελιώτισσα
55 Αρχισπορίτισσα
56 Ασπραγγέλου
57 Ασπροβουνιώτισσα
58 Ασπροπαναγιά
59 Ασύγκριτη
60 Αυγουστιανή
61 Αφέντρικα
62 Αφθορος
63 Αφροδίτισσα
64 Αχειροποίητος
65 Αχραντος
66 Αψιδιώτισσα
67 Βαλουκλιώτισσα
68 Βανιώτισσα
69 Βαραγγιώτισσα
70 Βαρδιανιώτισσα
71 Βαρκού
72 Βασίλισσα
73 Βασιληγενέτειρα
74 Βατοπεδινή
75 Βατούσαινα
76 Βελανιδιά
77 Βελεστίνου
78 Βελλά
79 Βεργουπουλιανή
80 Βηματάρισσα
81 Βιγλιώτισσα
82 Βιδιανή
83 Βιργιωμένη
84 Βλασαρού
85 Βλαχέρνα
86 Βλέπουσα .
87 Βλυχιόρικα
88 Βοήθεια
89 Βορεινή
90 Βούλιστα
91 Βουναρκώτισσα
92 Βουνογιάτρισσα
93 Βουνού
94 Βουρνιώτισσα
95 Βράχου
96 Βρεσθενίτισσα
97 Βρεφοκομούσα
98 Βρεφοκρατούσα
99 Βρεφουργήσασα
100 Βρεχούσα
101 Βροντιανή
102 Βρόντου
103 Βροχής
104 Βρυσιανή
105 Γαλακτίνης
106 Γαλακτοτροφούσα
107 Γαλανή
108 Γαλανούσα
109 Γαλατιανή
110 Γαλατούσα
111 Γαλαχτοτροφία
112 Γαλαχτοφορούσα
113 Γαλουχιότισσα
114 Γενεσίου Θεοτόκου Σαβαθιανών
115 Γέννας
116 Γερόντισσα
117 Γεσθημανίτισσα
118 Γηνατού
119 Γηρομεριού
120 Γιαλούσα
121 Γιάτρισσα
122 Γκαβή
123 Γκιζιλκιζιώτισσα
124 Γκουβερνιώτισσα
125 Γλυκιώτισσα
126 Γλυκοκυματούσα
127 Γλυκοφιλούσα
128 Γλωσσά .
129 Γοιρδελάκη
130 Γοργόνα
131 Γοργοεπήκοος
132 Γουμένισσα
133 Γουμερά
134 Γουνιώτισσα
135 Γούντα
136 Γουρλομάτα
137 Γραφιώτισσα
138 Γρηγορίτσα
139 Γρηγορούσα
140 Γύψενη
141 Γωνιά
142 Δαδιού
143 Δαδιώτισσα
144 Δακρυρροούσα
145 Δαμάστα
146 Δέηση
147 Δεκαπεντούσα
148 Δένδρου
149 Δεξιοκρατούσα
150 Δεόμενη
151 Δερμάτα
152 Δέσποινα
153 Δημοκράνια
154 Διακονούσα
155 Διασώζουσα
156 Δικαιόκριτος
157 Δικαιότατη
158 Διότισσα
159 Δόβρα
160 Δομνιανίτισσας
161 Δοξάρισσα
162 Δουβέργαινα
163 Δακρύβρεχτος
164 Εγγυήτρια
165 Εκατονταπυλιανή
166 Εκκλησιάρχουσα
167 Εικονίστρια
168 Ελεημονήτρια
169 Ελαία
170 Ελαιοβρύτισσα
171 Ελειμονήτρια
172 Ελεοβρύτης
173 Ελέους
174 Ελεούσα
175 Ελευθερώτρια
176 Ελπιδοφόρα
177 Ελπϊς Πιστών
178 Ελωνα
179 Ενθρονη
180 Εξακουστή
181 Εξοχική
182 Επακούουσα
183 Επανωχωριανή
184 Επισκοπιανή
185 Επουράνιος
186 Επουράνιος Πύλη
187 Επταβηματούσα
188 Ερυπιανή
189 Εσφαγμένη
190 Ευαγγελίστρα
191 Ευρετή
192 Εύσπλαχνος
193 Ζαλακιώτισσα
194 Ζεραχιώτισσα
195 Ζεριχιώτισσα
196 Ζερμπτίτσης
197 Ζυλή
198 Ζωάρκεια
199 Ζωήρρυτος
200 Ζωηφόρος
201 Ζωοδότειρα
202 Ζωοδότρα
203 Ζωοδόχος
204 Ζωο Πηγή
