Τρίτη 4 Δεκεμβρίου 2018

Διεθνισμός σημαίνει ότι υπάρχουν έθνη - Γράφει ο Αριστομένης (Άρις) Γιαννακόπουλος*


Στην Αριστερά του παλιού καιρού επικρατούσε η ιδέα του διεθνισμού. Από την ετυμολογία και μόνο της λέξης είναι...
φανερό ότι η ιδέα αυτή δεν αρνούνταν την ύπαρξη εθνών. 





Χωρίς έθνη δεν μπορεί να ορίζεται διεθνισμός. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ακόμη και ο πατριωτισμός δεν ήταν απαραίτητα ασύμβατος με το διεθνισμό. Έτσι λοιπόν οι Έλληνες Κομμουνιστές το 1940, διωγμένοι από το Κράτος τους για την ιδεολογία τους, ήταν παρόντες στον πόλεμο κατά της Ιταλίας. Και αν αντιτάξει κανείς ότι εκείνη η Ιταλία είχε Φασισμό και ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος συνολικά είχε και ιδεολογικό επίχρισμα, πάντως και η κύρια Αριστερή Αντιστασιακή Οργάνωση που ιδρύθηκε κατόπιν, το ΕΑΜ, λεγόταν πάλι Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο. Ακόμη και στον Εμφύλιο και κατόπιν αυτού υπήρξε ανταγωνισμός μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς για το ποιοι υπήρξαν πιο γνήσιοι ή πιο σωστοί πατριώτες, όχι εάν είναι γενικά καλό ή κακό να θεωρείται κανείς πατριώτης. Σε μία τέτοια Αριστερά λειτούργησε και έγινε εμβληματική φυσιογνωμία ο Μίκης Θεοδωράκης, που πάντοτε λειτουργούσε και διεθνιστικά και πατριωτικά.

Σήμερα ένα κομμάτι της Αριστεράς -ου μην αλλά και κάποιοι ακραίοι Φιλελεύθεροι- δεν παραδέχεται ότι υπάρχουν έθνη και έχει αναπτύξει μια θεωρία ότι τα σύγχρονα έθνη είναι ψεύτικα. Δεν είμαι σίγουρος αν η θεωρία αυτή θα πρέπει να λέγεται εθνομηδενισμός, αυτός πάντως είναι ο όρος που χρησιμοποιούν οι αντίπαλοι αυτής. Πολλοί υπηρετούν τη θεωρία αυτή χωρίς να την έχουν μελετήσει καθόλου, απλώς κινούνται από υπερβολικό φόβο μήπως επικρατήσει ο εθνικισμός. 

Βασικό επιχείρημα του εθνομηδενισμού είναι η μειωμένη γενετική συνέχεια στα λεγόμενα σύγχρονα έθνη ως προς τα αντίστοιχα αρχαία. Είναι προφανές ότι μετά από πολλούς αιώνες με επιμιξίες μέσα σε μεγάλες πολυεθνικές αυτοκρατορίες, τέτοια συνέχεια δεν μπορεί να υπάρχει. Είναι όμως έτσι απλό το κριτήριο για την ύπαρξη έθνους στους σύγχρονους καιρούς; Η εμμονή στη γενετική καθαρότητα χαρακτήριζε το Ναζισμό. Εάν αυτό το κριτήριο απασχολεί και κάποιους σύγχρονους δημοκρατικούς ανθρώπους, λυπούμαι που θα τους πω ότι έχουν πέσει στην ίδια παγίδα με τους ναζιστές και αποτελούν την άλλη όψη του ιδίου νομίσματος.

Σύγχρονοι Καθηγητές διεθνολόγοι, κοινωνιολόγοι κλπ μας έχουν εξηγήσει ότι το σύγχρονο έθνος είναι ένα σύνολο χαρακτηριστικών, πολύ περισσότερο πολιτιστικών παρά γενετικών. Στα πολιτιστικά τα συνήθη είναι η γλώσσα, οι κοινές ιστορικές αναφορές, η θρησκεία, τα ήθη και τα έθιμα, οι κοινές προσδοκίες για το μέλλον, ακόμη και το αίσθημα του ανήκειν.

Ένα πεδίο όπου βρίσκω δικαιολογημένο τον αναθεωρητισμό που υπάρχει στους λεγόμενους εθνομηδενιστές, είναι η μεγαλύτερη ή μικρότερη δόση υπερβολής που υπάρχει στα σύγχρονα εθνικά κράτη, που υποτίθεται ότι αποτελούνται από ένα και μόνον έθνος. Συνήθως υπάρχουν μειονότητες μέσα σε αυτά, που έχουν ακόμη και χαρακτηριστικά ξεχωριστού έθνους ή εθνότητας. Συχνά τέτοιες μειονότητες δεν απολαμβάνουν ίσα δικαιώματα με τις πλειονότητες, όπως η δωρεάν δημόσια διδασκαλία της γλώσσας τους. Από την άλλη, η επίσημη παραδοχή ύπαρξης εθνοτικών μειονοτήτων συχνά αποφεύγεται και για καλό σκοπό, όπως η διατήρηση της συνοχής του κράτους και μάλιστα η αποτροπή εσωτερικών εντάσεων, καθώς και η αποτροπή εντάσεων μεταξύ γειτονικών κρατών. Το τελευταίο αποτελεί κίνδυνο όταν η εθνοτική μειονότητα μίας χώρας ανήκει στο ίδιο έθνος με την πλειονότητα της γειτονικής χώρας. Ας φανταστούμε πόσο πιο πολύπλοκα και επικίνδυνα θα γίνονταν τα θέματα μεταξύ Ελλάδος και Σκοπίων εάν σε αυτά προσετίθετο και η ύπαρξη ελληνικής μειονότητας στο κράτος των Σκοπίων και σλαβικής (σλαβομακεδονικής) στην Ελλάδα. Εδώ ίσως οι μειονότητες να καταπιέζονται παντού για το καλό των πλειονοτήτων αλλά και για το γενικό καλό των κρατών και της ειρήνης. Είναι δύσκολο να κερδίσεις κάτι χωρίς να χάσεις κάτι άλλο, οπότε όσοι αισθάνονται ότι είναι είτε περισσότερο πατριώτες είτε περισσότερο ανθρωπιστές από άλλους, καλό θα είναι να προβληματίζονται περισσότερο. 

Επίπτωση της παραπάνω υπερβολής να θεωρούμε ότι όλα τα σύγχρονα κράτη είναι εθνικώς καθαρά –ακόμη και το Βέλγιο;… και η Ελβετία;… και τα Σκόπια;…- είναι να έχει αποκτήσει διεθνώς ή λέξη nationality στα διαβατήρια, πέρα της αρχικής ερμηνείας της εθνικότητας, δηλαδή της πολιτιστικής ταυτότητας του ανήκειν σε ένα έθνος, την ερμηνεία του συνώνυμου με το citizenship, δηλ τη νομική σχέση ενός πολίτη με το κράτος όπου αυτός ανήκει. Το citizenship έχει μεταφραστεί στα ελληνικά και ως «ιδιότητα πολίτη», σε μια προσπάθεια να αποφευχθούν και το άστοχο «ιθαγένεια» που παραπέμπει σε γενετική καθαρότητα που λέγαμε πριν, και το υποτιμητικό «υπηκοότητα» που υποδεικνύει ότι ο άνθρωπος υπακούει απλώς στο κράτος, άρα δεν είναι πράγματι πολίτης, αφού δεν έχει δικαιώματα. Την «ιδιότητα πολίτη» εγώ θα την έλεγα απλά «ταυτότητα πολίτη» ή «πολιτική ταυτότητα» σε αντιδιαστολή με την όποια εθνική ή εθνοτική ταυτότητα, θρησκευτική ταυτότητα κλπ. Το πρόβλημα είναι ότι η λέξη nationality στα διαβατήρια αντί του σαφέστερου citizenship δίνει την αίσθηση ότι το κάθε Κράτος ταυτίζεται με το Έθνος και αποκλείει κάθε υποψία ύπαρξης και άλλων εθνών/εθνοτήτων πέραν εκείνου της πλειονότητας. Έτσι μπορεί ένα πολυεθνικό κράτος να παρουσιάζεται με μιαν επίπλαστη εθνική ενότητα. Άλλοτε μπορεί κάποια κέντρα των Μεγάλων Δυνάμεων κατά το δοκούν και με υποκρινόμενο «ανθρωπισμό» να «ανακαλύπτουν» μειονότητες μέσα σε άλλα κράτη για να τα αποσταθεροποιήσουν, χωρίς να δείχνουν την ίδια ευαισθησία για το δικό τους κράτος. Τέτοια Μεγάλη Δύναμη κατηγορείται στις μέρες μας πως είναι η Γερμανία, όπου διάφορα επιστημονικά ιδρύματα έχουν ξεφυτρώσει μετά την επανένωσή της και «ανακαλύπτουν» μειονότητες σε χώρες της ανατολικής Ευρώπης όπως η δική μας, όχι όμως στο εσωτερικό της δικής τους χώρας –βλέπε Φρησλανδία, που υπάρχει στη Γερμανία και στην Ολλανδία. Σήμερα υπάρχει φόβος ότι μετά τη συμφωνία των Πρεσπών θα αναδειχθεί μονομερώς σλαβομακεδονική μειονότητα στην Ελλάδα –που αυτοπροσδιορίζεται μάλιστα σαν «εθνικά μακεδονική», καταπατώντας τα δικαιώματα της πλειονότητας των Ελλήνων Μακεδόνων, που τους υποβιβάζει σε …κατώτερο και ασήμαντο είδος Μακεδόνα- αλλά όχι ελληνική μειονότητα στο κράτος των Σκοπίων. (Είναι γνωστό ότι και στα Σκόπια υπάρχουν ελληνικής καταγωγής Βλάχοι, Σαρακατσαναίοι, ακόμα και κάποιοι Έλληνες Μακεδόνες.) 

Είναι χαρακτηριστικά ενδιαφέρον ότι αυτός ο ίδιος πολιτικός χώρος που αρνείται την ύπαρξη Εθνών σήμερα, στηρίζει το ιδεολόγημα του Μακεδονισμού, δηλαδή της ύπαρξης συγκεκριμένου έθνους που χαρακτηρίζει το γεωγραφικό χώρο της Μακεδονίας περισσότερο από τα άλλα υπάρχοντα σε αυτήν έθνη –με ποια κριτήρια;- και που ανήκει στην οικογένεια των Σλαβικών Εθνών. Το (υποτιθέμενο) αυτό έθνος μάλιστα είναι το πιο πρόσφατο από όλα τα άλλα της περιοχής και δημιουργήθηκε κάπως απότομα, κυρίως χάρη σε συγκεκριμένες πολιτικές πράξεις -ενώ τα έθνη γενικά δημιουργούνται με πολύ πιο αργές διαδικασίες στο διάβα των αιώνων.

Πιστεύω ότι ο Μίκης Θεοδωράκης που προανέφερα, μπορεί να παρασύρεται κάποτε από τις ανησυχίες του, ωστόσο ορθώς δεν είναι στατικός και εξελίσσεται μέσα σε έναν κόσμο που και αυτός εξελίσσεται, γιατί μια ζωή μελετάει, παρατηρεί, συζητάει. Για αυτό μπόρεσε και αντιλήφθηκε την τεράστια διαφορά ανάμεσα στο διεθνισμό της παλαιάς Αριστεράς και στον εθνομηδενισμό της σημερινής, για αυτό και αισθάνεται τόσο ξένος προς τη σημερινή. Ας μη βιαζόμαστε να κατηγορήσουμε ως ανακόλουθο και ασυνεπή έναν άνθρωπο που ξέρει πώς να γηράσκει αεί διδασκόμενος. 

Προτού σχηματίσουμε απόψεις και κατηγορήσουμε ανθρώπους που διαφωνούν μαζί μας, ας μελετήσουμε και ας στοχαστούμε πρώτα βασικές έννοιες του Καιρού μας, ή ακόμη και έννοιες διαχρονικές που όμως στον Καιρό μας έχουν αλλάξει πια μορφή και ουσία. Έτσι θα ανήκουμε σωστά στον Καιρό μας.


*- Ο Αριστομένης Γιαννακόπουλος είναι Γεωπόνος με μεταπτυχιακές σπουδές στην Ολλανδία και έχει εργαστεί ως μεταφραστής από αγγλικά, γαλλικά, ολλανδικά και ιταλικά. 

Αντιστοιχισμένο περιεχόμενο

Συνεργαζόμενα Blogs