κάποιος σου έλεγε να το κάνεις;
Προφανώς όχι, εκτός κι αν ήσουν το αντικείμενο ενός κοινωνικού πειράματος που πραγματοποίησε για το βρετανικό δίκτυο Channel 4 o Derren Brown, «μάγος» που ειδικεύεται στις τηλεοπτικές οφθαλμαπάτες.
Στο πρόγραμμα του Channel 4, κάτω από τις οδηγίες του Brown, ένας ηθοποιός που παρίστανε τον αστυνομικό έπεισε μία σερβιτόρα να αρπάξει ένα μωρό από τη μητέρα της, λέγοντάς της ότι η συγκεκριμένη γυναίκα κλέβει μωρά. Στη συνέχεια ο Brown, έφτασε το «παιχνίδι» στα άκρα, δημιούργησε μία ψεύτικη δημοπρασία για φιλανθρωπικό σκοπό και πήρε 4 τυχαίους πολίτες δύο άνδρες και δύο γυναίκες με το δόλωμα ότι θα έχουν επικερδή συμβόλαια εργασίας και επίσης θα δημιουργήσουν επαφές με τον εκατομμυριούχο δωρητή.
Το σενάριο προέβλεπε ότι οι 4 θα έκαναν σε σύντομο χρονικό διάστημα κάποια εγκλήματα. Στην αρχή τους είπαν ότι ο δωρητής πέθανε από καρδιακή προσβολή και θα έπρεπε να κρύψουν το πτώμα για να πάει καλά η δημοπρασία. Στη συνέχεια ο επικεφαλής του φιλανθρωπικού ιδρύματος άλλαξε γνώμη και τους είπε ότι ο θάνατος θα πρέπει να φανεί ως ατύχημα και τρεις από τους συμμετέχοντες στο πείραμα, κλώτσησαν το «νεκρό σώμα» στο στομάχι για να προκαλέσουν μώλωπες για να φαίνεται ότι ο άνδρας έπεσε. Ο τέταρτος συμμετέχοντας αρνήθηκε να το κάνει.
Οι συμμετέχοντες δέχθηκαν νέα ανατροπή, όταν τους είπαν ότι τελικά ότι ο εκατομμυριούχος δεν πέθανε αλλά απλά είχε λιποθυμήσει. Μετά από αυτό ο εκατομμυριούχος τους απείλησε ότι θα τους στείλει στη φυλακή.
Σε ένα άλλο σενάριο του πειράματος, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να σπρώξουν έναν άνθρωπο από την κορυφή ενός ουρανοξύστη προκαλώντας το θάνατό του. Βέβαια ο ηθοποιός ήταν δεμένος και είχαν ληφθεί όλα τα μέτρα προστασίας. Πάλι οι τρεις έσπρωξαν τον ηθοποιό και ο τέταρτος αρνήθηκε να το κάνει.
Στο τέλος του προγράμματος ο γνωστός «μάγος» αποκαλύφθηκε προς μεγάλη ανακούφιση των συμμετεχόντων.
Το πείραμα είχε στόχο να δείξει τη δύναμη της κοινωνικής υποταγής και πόσο εύκολα ακολουθείς οδηγίες επειδή κάποια αρχή σου λέει ότι είναι το σωστό. «Είναι εκπληκτικό πόσο εύκολα κάποιος μπορεί να κλέψει ένα μωρό επειδή το λέει ένας υποτιθέμενος αστυνομικός και πόσο εύκολα μπορούν να πειστούν οι άνθρωποι να κάνουν πράγματα που δεν θα έκαναν ποτέ υπό κανονικές συνθήκες» είπε ο Brown.
«Οι αρχές μπορεί να διατηρούν την δημόσια τάξη αλλά μπορούν να πείσουν τους ανθρώπους να κάνουν απίστευτα πράγματα» πρόσθεσε ο Brown. Και στο ερώτημα εάν η κοινωνική υποταγή μπορεί να ωθήσει ένα άνθρωπο να σπρώξει κάποιον άλλο στο θάνατο, η απάντηση είναι ναι.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ένα τέτοιο πείραμα αναζητά τα όρια της υποταγής των ατόμων στην εξουσία και μέχρι που μπορούν να φθάσουν για να ανταποκριθούν στο αίτημα των αρχών. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το πείραμα του Milgram το 1961 όπου ζητήθηκε από 40 εθελοντές να κάνουν ηλεκτροσόκ σε ένα 47χρονο λογιστή για να διαπιστωθεί εάν η τιμωρία με ηλεκτροσόκ βοηθούσε στη μάθηση. Κάθε φορά που ο λογιστής θα έδινε μία λάθος απάντηση σε ερωτήσεις οι συμετέχοντας αύξαναν την ένταση του ρεύματος που του διοχέτευαν. Οι 26 από τους 40 εθελοντές έφτασαν το πείραμα μέχρι το τέλος και διοχέτευσαν στον λογιστή για τρεις φορές 450 βολτ.
Παρά τις εκκλήσεις του ηθοποιού- λογιστή να σταμτήσουν το βασανιστήριο οι εθελοντές συνέχιζαν να ακολουθούν τις εντολές. Το συμπέραμα του πειράματος ήταν ότι για αρκετούς ανθρώπους δεν υπάρχει όριο στην υποταγή τους στις εντολές.
Πολύ γνωστό επίσης ήταν το πείραμα του 1971 από το πανεπιστήμιο του Stanford, όπου χωρίστηκαν οι εθελοντές σε κρατούμενους και φύλακες, οι διοργανωτές του πειράματος αναγκάστηκαν να το σταματήσουν γιατί οι «φύλακες» έγιναν ιδιαίτερα βίαιοι απέναντι στους «κρατούμενους».
Στην εκπομπή του Channel 4, το σημαντικότερο συμπέρασμα είναι σύμφωνα με τον Brown, ότι η σοκαριστική συμπεριφορά των ατόμων που έσπρωξαν κάποιον από ουρανοξύστη, δεν σοκάρουν πλέον κανένα. Επίσης, προσθέτει, το να γνωρίζουμε το πόσο εύκολα μπορούμε να χειραγωγούμαστε μας βοηθάει να γίνουμε πιο ισχυροί και να μπορούμε να λέμε όχι.
