Μολυσματικές «επιδημίες» χορού, γέλιου, ιδρώτα και άλλων… αξιοπερίεργων “ασθενειών” που εμφανίστηκαν και ...εξαφανίστηκαν το ίδιο ανησυχητικά γρήγορα.
«Οι άνθρωποι, όπως έχει ορθώς ειπωθεί, σκέφτονται σε κοπάδια· τρελαίνονται λοιπόν και σε κοπάδια, ενώ δυστυχώς αναρρώνουν σιγά-σιγά και ένας-ένας», έγραφε ο Σκωτσέζος ποιητής και δημοσιογράφος Charles Mackay το 1841, στο εξαιρετικό έργο του Extraordinary Popular Delusions and the Madness of Crowds.
Όσα περιγράφει, δε, για την ψυχολογία του όχλου και τις επιδημίες μανίας, φαίνεται ότι παραμένουν κλασικά και επίκαιρα.
Όπως, μάλιστα, υποστηρίζουν οι ψυχολόγοι και οι νευρολόγοι, τα ξεσπάσματα ψυχογενών ασθενειών είναι αποτέλεσμα υποβόσκοντος άγχους, καθώς και των εκάστοτε κοινωνικών ή θρησκευτικών αντιλήψεων που “ανθίζουν” σε δύσκολους καιρούς.
Καλέ, τι είναι αυτά που λες;
1. Η «Πανούκλα» του Χορού – Χορειομανία (choreomania)
Το 1374, δεκάδες χωρικοί, κατά μήκος του Ρήνου, άρχισαν να χορεύουν στους δρόμους, ενίοτε για μέρες, μέχρι που τα πληγιασμένα πόδια τους αδυνατούσαν να τους στηρίξουν. Η μάστιγα του χορού («Χορός του Αγίου Βίτου») σάρωσε την επαρχία και επανεμφανιζόταν σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης για τα επόμενα 1000 περίπου χρόνια.
Το διασημότερο περιστατικό έλαβε χώρα τον Ιούλιο του 1518, όταν μια γυναίκα, γνωστή ως Frau Troffea, άρχισε να χορεύει σε ένα δρομάκι σε κατάσταση φρενίτιδας και χωρίς διάλειμμα, για περίπου μια βδομάδα. Όταν τελικά σταμάτησε, ο χορός είχε μετατραπεί σε επιδημία, καθώς περισσότεροι από 40 πολίτες του Στρασβούργου χόρευαν ανεξέλεγκτα στους δρόμους. Μέχρι το τέλος του μήνα, περισσότεροι από 400 Γάλλοι επιδίδονταν σε αυτοσχέδιες μουσικοχορευτικές επιδείξεις, με μερικές δεκάδες από αυτούς να έχουν πεθάνει από καρδιακή προσβολή, εγκεφαλικά επεισόδια ή εξάντληση.
Από τις θεωρίες που διατυπώθηκαν για τη χορειομανία, οι επικρατέστερες είναι της μαζικής υστερίας και αυτή της ομαδικής παράκρουσης, η οποία μπορεί να προκλήθηκε από την κατανάλωση ενός ψυχοτρόπου μύκητα που αναπτύσσεται στο ψωμί σικάλεως όταν μουχλιάζει.
Ωστόσο, οι επιδημίες του χορού δεν είναι σπάνιες, καθώς έχουν καταγραφεί αρκετές ανά τον κόσμο από το 1021, όταν εκδηλώθηκε το πρώτο πιστοποιημένο τέτοιο κρούσμα σε μια γερμανική πολίχνη. Συγκεκριμένα, 18 άνθρωποι άρχισαν να χορεύουν έξω από την τοπική εκκλησία, με συνέπεια ο ιερέας να τους αναθεματίσει, επειδή χόρευαν «τον χορό της αμαρτίας». Τα συμπτώματα διήρκεσαν για έναν ολόκληρο χρόνο.
Το πιο σύγχρονο περιστατικό καταγράφηκε το 1840 στη Μαδαγασκάρη, όπου άνθρωποι χόρευαν σαν δαιμονισμένοι, με το φαινόμενο να αποδίδεται σε μαζικές ψυχογενείς ασθένειες, οι οποίες είχαν ως αφορμή τις δεισιδαιμονίες και την κατάθλιψη.
2. Motor Hysteria
Ιστορικές αναφορές κατά τον Μεσαίωνα κάνουν λόγο για πολλές μοναχές που πλήττονταν από την αποκαλούμενη “motor hysteria”, η οποία τις οδηγούσε να επιδεικνύουν δαιμονική συμπεριφορά, ενίοτε με σεξουαλικά ενοχλητικούς τρόπους, ή να νιαουρίζουν και να προσπαθούν να σκαρφαλώσουν σε δέντρα.
Η περίοδος κατά την οποία οι μοναχές παρεκτρέπονταν κράτησε περίπου 300 χρόνια, ξεκινώντας περίπου από το 1400 και επηρεάζοντας μοναστήρια σε όλη την Ευρώπη.
Ένα από τα τελευταία κρούσματα ήταν το 1749, όταν μια μοναχή σε μοναστήρι στο Βίρτσμπουργκ της Γερμανίας, “κόλλησε” άλλες μοναχές, και όλες μαζί εμφάνιζαν λιποθυμίες, αφρούς από το στόμα και ούρλιαζαν ασταμάτητα. Το αποτέλεσμα ήταν η συγκεκριμένη μοναχή να καρατομηθεί ως μάγισσα, παρότι σε ανάλογα συμβάντα καλούσαν έναν ιερέα για εξορκισμό.
Το γεγονός ότι οι γυναίκες στα μοναστήρια δεν μόναζαν πάντα με τη θέλησή τους, εξηγεί αυτές τις συμπεριφορές ως έναν εκρηκτικό συνδυασμό άγχους, θρησκοληψίας και έκστασης.
3. Η Επιδημία του Ιδρώτα
Γνωστή και ως Sudor Anglicus ή «Αγγλικός ιδρώτας», εκδηλώθηκε για πρώτη φορά στην Αγγλία την εποχή της δυναστείας των Τυδώρ και επεκτάθηκε στην υπόλοιπη Ευρώπη υπό τη μορφή επιδημίας, μεταξύ 1485 και 1551.
Αρχικά, ο ασθενής υπέφερε από τρέμουλο και κρυάδες, μετά από έξαψη και συνεχή εξουθενωτικό ιδρώτα, σε τέτοια ένταση που απεβίωνε. Η συγκεκριμένη επιδημία πρόσβαλλε κυρίως ευκατάστατα άτομα, γι’ αυτό και αποκλείστηκε ως αιτία η ελλιπής προσωπική υγιεινή και τα οικτρά αποχετευτικά συστήματα της εποχής.
4. Δρομομανία ή «Παθολογικός Τουρισμός»
Η δρομομανία είναι η ανεξέλεγκτη επιθυμία για ταξίδια, η οποία ήταν σε έξαρση την περίοδο 1886 με 1909 στη Γαλλία.
Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα δρομομανίας για τα ευρωπαϊκά ιατρικά χρονικά ήταν ο βιομηχανικός εργάτης Jean-Albert Dadas, ο οποίος εισήχθη εξαντλημένος στο νοσοκομείο Saint-Andre Hospital, στο Μπορντό το 1886 μετά από ένα επικό ταξίδι, αδυνατώντας να θυμηθεί πού είχε πάει και τι είχε κάνει. Ένας γιατρός του νοσοκομείου πέτυχε να συμπληρώσει το παζλ της ιστορίας του, δίνοντας στο ιατρικό ημερολόγιο τον εύγλωττο τίτλο «Τρελοί ταξιδιώτες».
Εν ολίγοις, ο Dadas λιποτάκτησε από τον Γαλλικό Στρατό κοντά στη Μονς, το 1881, και ταξίδεψε στην Πράγα, στο Βερολίνο, στην τότε Ανατολική Πρωσία και στη Μόσχα. Εκεί συνελήφθη, γιατί έμοιαζε με μέλος του κινήματος που ευθυνόταν για την πρόσφατη δολοφονία ενός Τσάρου και καταδικάστηκε να περπατήσει μέχρι την εξορία του, στην Τουρκία. Στην Κωνσταντινούπολη, σώθηκε από το Γαλλικό Προξενείο.
Η ιστορία του Dadas ενέπνευσε αρκετές άλλες περιπτώσεις δρομομανίας στη Γαλλία, μέχρι που η επιδημία υποχώρησε το 1909, όταν οι πρώτοι ψυχολόγοι άρχισαν να τη διερευνούν. Ενδεχομένως, ο Dadas να έπασχε τελικά από δραπετομανία, μια ψύχωση διαφυγής από το σπίτι.
5. Η Επιδημία Νευρικού Γέλιου
Στις 30 Ιανουαρίου του 1962, σε ένα οικοτροφείο θηλέων στο χωριό Kashasha της Tanganyika (σημερινή Τανζανία), όλα ξεκίνησαν από ένα αστείο: Σύμφωνα με το Ιατρικό Ημερολόγιο της Κεντρικής Αφρικής, υπήρξε μια κρίση ανεξέλεγκτου γέλιου μεταξύ τριών μαθητριών, η οποία μετατράπηκε σε υστερικό κλάμα, άγχος και μανία καταδίωξης. 95 από τις 159 μαθήτριες του οικοτροφείου “μολύνθηκαν” αστραπιαία και… τίποτα πια δεν ήταν τόσο αστείο.
Το σχολείο έκλεισε για δυο βδομάδες, αλλά το νευρικό γέλιο εμφανίστηκε ξανά στο χωριό Nshamba, 55 μίλια μακριά, από μαθήτριες του οικοτροφείου που είχαν επιστρέψει στη γενέτειρά τους. 217 άτομα “κόλλησαν” μεταξύ Απριλίου και Μαΐου (στην πλειοψηφία τους παιδιά που πήγαιναν σχολείο ή νεαροί ενήλικες), με αποτέλεσμα αυτή η ιδιόμορφη επιδημία να επεκταθεί στην επαρχία.
Τα συμπτώματα διαρκούσαν συνήθως μερικές ώρες, αλλά κάποιοι υπέφεραν μέχρι και 16 μέρες. Εκτός από το νευρικό γέλιο, παρατηρήθηκαν πόνος, λιποθυμία, αναπνευστικά προβλήματα, εξανθήματα, σπαρακτικό κλάμα και ουρλιαχτά.
Δεκαοκτώ μήνες αφότου εκδηλώθηκε, το φαινόμενο εξαφανίστηκε. Συνολικά, 14 σχολεία έκλεισαν και 1.000 άτομα επλήγησαν. Πάντως, σύμφωνα με τους επιστήμονες, πιθανότατα να επρόκειτο για κάποια αγχώδη μαζική υστερία.
6. Το Σύνδρομο Συρρίκνωσης των Γεννητικών Οργάνων
Το αποκαλούν “Koro” (στα Μαλαισιανά σημαίνει «το κεφάλι της χελώνας») και συναντάται σε επιδημίες μαζικής υστερίας, από το 300 π.Χ.
Μία από τις μεγαλύτερες εξάρσεις Koro εμφανίστηκε τον Οκτώβριο του 1967 στη Σιγκαπούρη, όταν χιλιάδες αρσενικοί πολίτες θεώρησαν πως τα γεννητικά τους όργανα θα συρρικνωθούν ανεπιστρεπτί. Πολλοί, δε, είχαν επιχειρήσει να αποτρέψουν την επικείμενη σμίκρυνση, χρησιμοποιώντας δαγκάνες και μανταλάκια. Οι εφημερίδες της εποχής κατέγραψαν απειράριθμα περιστατικά, μέχρι που η κυβέρνηση απαγόρευσε οποιαδήποτε αναφορά της κατάστασης στα ΜΜΕ.
Το 1969, η Ιατρική Επιθεώρηση της Σιγκαπούρης δημοσίευσε άρθρο, στο οποίο περιγράφονταν αναλυτικά τα συμπτώματα αυτής της ψυχικής νόσου: «Τα άτομα που προσβάλλονται από αυτήν, καταβάλλονται από πανικό που προκαλείται από τον αδικαιολόγητο φόβο ότι τα γεννητικά τους όργανα θα συρρικνωθούν ή ότι κάποιος θα τους τα κλέψει».
Οι επιστήμονες διαπίστωσαν πως το Koro συναντάται κυρίως στην Αφρική και την Ασία, και συνοδεύεται συνήθως από έντονο άγχος και φόβο για επικείμενο θάνατο ή από έλλειψη σεξουαλικής ικανότητας. “Προτιμάει” τους άντρες και, ιδίως, όσους ζουν σε κοινωνίες όπου η αξία τους καθορίζεται από την αναπαραγωγική τους ικανότητα.
7. To «Πόκεμον Σοκ»
Το 1997, περίπου 700 Γιαπωνεζάκια διακομίστηκαν εσπευσμένα στο νοσοκομείο, αφότου παρακολούθησαν ένα επεισόδιο της γνωστής σειράς κινουμένων σχεδίων “Πόκεμον”.
Το επονομαζόμενο στα ιατρικά χρονικά της εν λόγω χώρας «Πόκεμον Σοκ», ενδεχομένως προκλήθηκε από τα φώτα που λαμπύριζαν, τα έντονα χρώματα και τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα του συγκεκριμένου επεισοδίου, με συνέπεια την εμφάνιση επιληπτικών κρίσεων στους μικρούς τηλεθεατές.
8. Η Μεταδοτική Υπνηλία του Καζακστάν
Ήταν το 2013, όταν στο χωριό Καλάτσι, βόρεια του Καζακστάν, σε διάρκεια τριών ετών το 1/4 περίπου των κατοίκων άρχισαν να μαστίζονται από έναν σχεδόν κωματώδη ύπνο αρκετών ημερών. Οι έρευνες στράφηκαν σε ένα εγκαταλειμμένο ορυχείο ουρανίου της σοβιετικής εποχής, όπου το ραδιενεργό ραδόνιο στις σήραγγές του θεωρήθηκε ότι ενδέχεται να λειτουργεί ως αναισθητική ή ναρκωτική ουσία – μια υπόθεση που ουδέποτε επιβεβαιώθηκε.
Έτσι, η κυβέρνηση ξεκίνησε το 2015 να εκκενώνει το χωριό, μιας και αυτός αποδείχθηκε ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπιστεί αυτή η μυστηριώδης επιδημία.